Δέκα Αθηναίοι και Αθηναίες δίνουν τις απαντήσεις τους (1934)

«Δέκα πολίται και πολίτιδες των Αθηνών, άλλοι με εξέχουσαν θέσιν εις την κοινωνίαν και άλλοι αφανείς, ανήκοντες εις το ανώνυμον πλήθος, μεταξύ του οποίου ανεζητήθησαν χωρίς καμμίαν επιλογήν, παρεκλήθησαν ν’ απαντήσουν εις ένα ερώτημα το οποίον έθεσεν το «Έθνος».

-Ποία είνε η μεγαλειτέρα  ανάγκη των Αθηνών; Τι χρειάζεται δια να γίνη πολιτισμένη πόλις;  

Η πολίχνη των 12 χιλιάδων κατοίκων κατά τον Δεκέμβριον του 1834 εξειλίχθη εις το διάστημα του αιώνος αφ’ ότου εξυψώθη εις Πρωτεύουσαν και Βασιλικήν Καθέδραν εις μεγαλόπολιν δυσαναλόγου προς τον πληθυσμόν της εκτάσεως. Τα κράσπεδά της ενούνται από το ένα μέρος με τα προάστεια, τα οποία ξεκινούν από τας υπωρείας των αττικών βουνών και σμίγουν από το άλλο με τους οικίσκους των ακτών του Σαρωνικού.

Αντίξοοι περιστάσεις που παρουσιάσθησαν, αι εθνικαί περιπέτειαι, η έλλειψις μεθοδικότητος, η μοιραία κομματική επέμβασις, η οποία γίνεται εις κάθε εκδήλωσιν της δημοσίας ζωής, επέφεραν το καταστρεπτικόν των έργον. Η ανάπτυξις έγινε χωρίς σχέδιον και σύστημα, αι οικοδομαί υψώθησαν χωρίς περιορισμόν και ρυθμόν και καμμία πρόβλεψις δεν έγινε ποτέ δια το απώτερον μέλλον. Εκ τούτου αι σημεριναί μεγάλαι και πολλαπλαί ανάγκαι της πόλεως.

Μέσα όμως από αυτάς κάποια θα ξεχωρίζη ως η περισσότερον επιτακτική  και χρήζουσα αμέσου ικανοποιήσεως.  Δια την ανάγκην αυτήν ηρωτήσαμεν πρώτον τον κ. Πρωθυπουργόν, έπειτα τον κ. Δήμαρχον, κατόπιν μερικούς επιστήμονας και καλλιτέχνας και τέλος δύο ανθρώπους του λαού, των οποίων η γνώμη έχει την αξίαν ότι δεν προέρχεται από βιβλία και μελέτας, αλλά από την σοφήν παρατήρησιν του ανθρώπου που βλέπει την ζωήν όπως είνε και κυλά ημέραν με την ημέραν.

Ο κ. Π. Τσαλδάρης απαντά προθύμως. Δεν δυσκολεύεται ν’ ανεύρη την μεγαλειτέραν ανάγκην των Αθηνών και την διατυπώνει εις ολίγα λόγια:

-Προ παντός να γίνη πόλις, λέγει.

Κανείς φυσικά δεν είνε δυνατόν να έχη δια τούτο αντίρρησιν, τοσούτω μάλλον καθόσον από τον κάμνοντα την παρατήρησιν εξαρτάται κατά ένα μέρος, αρκετά σημαντικόν να πραγματοποιθή η επιθυμία αυτή…

Μετά τον κ. Πρωθυπουργόν το ερώτημα απευθύνεται προς τον κ. Δήμαρχον Αθηναίων. Το ακούει εις το πολυτελές γραφείον του πεπαλαιωμένου Δημαρχείου της οδού Αθηνάς, εις την είσοδον του οποίου υπάρχει ευσταλής φουστανελλοφόρος. Προθυμοποιείται ν’ απαντήση, παρακαλεί όμως να τω διατυπωθή πάλιν το ερώτημα.

-Σας παρακαλεί το «Έθνος» κύριε Δήμαρχε, να ειπήτε, αν θέλετε, ποια είνε η μεγαλειτέρα ανάγκη των Αθηνών; Και τι χρειάζεται δια να γίνουν πόλις πολιτισμένη;

Την απάντησιν προτιμά να την δώση εγγράφως, χωρίς δε να σκεφθή πολύ γράφει:

-Δήμαρχον!...

Ο υποφαινόμενος μένει έκθαμβος με την απάντησιν και κυττάζει πότε τον κ. Κοτζιάν, πότε τον παριστάμενον γενικόν γραμματέα του Δήμου κ. Παπαλεξάνδρου. Τι σημαίνει τάχα αυτό.

Αλλά ο συνομιλητής μας αρχίζει να γράφη και δευτέραν παράγραφον, συμπληρωματικήν και δια … το απαρεξήγητον.

-Δηλαδή, προσθέτει, να έχη η πόλις ένα μόνον νοικοκύρην και όχι πολλούς, οπότε δεν έχει κανένα. Τότε θα έχη και Δήμαρχον.

Η επεξηγηματική αυτή συμπλήρωσις εις το σημείωμα του κ. Κοτζιά είνε απαραίτητος. Διότι Κύριος οίδε τι μπορούσε να βάλη κανείς με το μυαλό του.

Ο σεβαστός Πρόεδρος της Ακαδημίας των Αθηνών κ. Γρ. Καμπούρογλου, ο «εραστής των Αθηνών», όπως τον έχουν αποκαλέση, απαντά με καλωσύνην εις το ερώτημα. Υπαγορεύει δε την απάντησίν του με πόνον, τον βαθύν πόνον τον οποίον αισθάνεται ο άνθρωπος όταν χάνει εκείνο που λατρεύει:

-Χρειάζεται, λέγει, να πάψουν παραμορφώνοντες το έδαφος των Αθηνών, διότι πάντες οι κατά τους διαφόρους αιώνας επιδραμόντες βάρβαροι κατέστρεψαν μνημεία και κτίρια, αλλά εσεβάσθησαν τους λόφους και τα δημιουργήματα των θεών. Αφ ‘ ότου όμως εγκατεστάθη εις τας Αθήνας ο λεγόμενος πολιτισμός, ήρχισαν να λατομούν τον Λυκαβηττόν, τα Λυκοβούνια, την Πνύκα, τους λόφους των Κραναών και εν γένει να παραμορφώνουν το έδαφος των Αθηνών, του οποίου είνε θεία η προέλευσις, και να εξακολουθούν ακόμη να λατομούν και να προσκαλούν μάλιστα δια των εφημερίδων τους θέλοντας υλικά.

Είνε αφάνταστος η ανεπανόρθωτος αυτή καταστροφή που έγινεν εις το πεδίον των Αθηνών. Πολύ φοβούμαι δε, ότι και το Πεντελικόν ακόμη, το οποίον  ολόκληρον ανεγνωρίσθη ως αέτωμα της λατρείας της φύσεως, εάν δεν ληφθή περιοριστικόν μέτρον, θα εξελιχθή εις σκαλοπάτια, διότι δεν είνε ολόκληρον το Πεντελικόν προμηθευτής του θείου αυτού μαρμάρου, το οποίον, καθ’ ο μοναδικόν εις τον κόσμον, ως μέταλλον έπρεπε να χαρακτηρισθή παρά ως λίθος…

Φαντασθήτε ότι το προαιώνιον μονοπάτι επι του οποίου εβάδισαν ο Φειδίας και ο Περικλής, διότι δεξιά και αριστερά σώζονται τεμάχια μαρμάρου εκ των προορισθέντων δια τα μνημεία της Ακροπόλεως, το μονοπάτι αυτό που έφερεν εις την σπηλιά, εις την οποίαν κατώκησαν αι νύμφαι που έφυγαν εις την θέαν του ασκητού, και αυτό ακόμη κανείς δεν μπορεί να το απολαύση, γιατί ιδρύθη εκεί ένα εργοστάσιον που μεταβάλλει το μάρμαρον εις χαλίκια και κονίαμα. Εύχομαι να σταματήση το κακόν.

Ιδολυ και μία αποκάλυψις: Ο κ. Καμπούρογλου  παρ’ όλα τα 82 του χρόνια πηγαίνει έως την Πεντέλην. Και φυσικά πηγαίνει εις αρκετήν απόστασιν πεζή…

Ο διευθυντής του σχολείου των Καλών Τεχνών, ο διαπρεπής γλύπτης κ. Κώστας Δημητριάδης, του οποίου ο «Δισκοβόλος» είνε από τα εξαιρετικά στολίσματα της πόλεως, γράφει μόνος μίαν απάντησιν:

-Το ερώτημά σας, λέγει, φαίνεται τόσο απλό, όσο και είνε πολύπλοκο. Αι ανάγκαι της πόλεως των Αθηνών, αι ανάγκαι και οι πόθοι του Αθηναίου, όπως και κάθε ανθρώπου που λατρεύει την Αθήνα, είνε τόσον αισθηταί και γνωσταί, που θα μπορούσε, νομίζω, όλος ο κόσμος να απαντήση σχεδόν στερεοτύπως.

Εκείνο που μου προκαλεί το ερώτημά σας είνε ο πόνος και η θλίψις μου για το κατάντημά της, παρ’ όλην την φαινομενικήν ανάπτυξιν και πρόοδόν της. Η Αθήνα ως Πρωτεύουσα κατέχει  την πιο ζηλευτή τοποθεσία του κόσμου για την προνομιούχο φυσικήν ωμορφιά της, όπως κατέχει την πιο ζηλευτή θέσι στην ιστορία για την δόξα της και τα άφθαστα μνημεία της Τέχνης της.

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν εσεβάσθησαν οι μεγαλεπήβολοι νεώτεροι Έλληνες. Θα έλεγε κανείς πως ύστερα από την απολύτρωσί της από την μακρά τυραννία θα ετελείωνε το δράμα της. Τίποτε όμως!

Εάν το ερώτημά σας ετίθετο προ ενός αιώνος και μάλιστα αντιστρόφως, δηλαδή τι δεν θα έπρεπε να γίνη στην Αθήνα, θα ήτο καιρός και εύκολο να απαντήση κανείς σήμερα τι θα έπρεπε να γίνη. Το ερώτημά σας, όχι βέβαια από λάθος σας, έρχεται με καθυστέρησι ενός αιώνος.

Επίσης σήμερα προηγείται πάλιν ενός αιώνος γιατί νομίζω πως τόσος χρόνος θα χρειασθή (μετά την καταστροφή που έγινε, για να μπορέση να γίνη στην Αθήνα αυτό που θα έπρεπε να γίνη. Κι’ αυτό ακόμη, αν λάβουν από τώρα πρόνοιαν οι αρμόδιοι. Πάντως η αρχή της «πολεοδομικής» με όλην την ανεπαρκή εξουσία της, θα μπορέση, ελπίζω, να προλάβη να μη γίνη ακόμη ο, τι δεν πρέπει να γίνη, ως που να έλθη μια καλλίτερη εποχή να γίνη τότε το ό, τι θα πρέπη και θα μπορή πλέον να γίνη.

Ας αρχίσωμεν λοιπόν πριν απ’ όλα από μια καλήν οργάνωσιν της Πολεοδομικής Επιτροπής, και έχει ο Θεός…

(συνεχίζεται)

Η έρευνα έγινε από το «Έθνος» το 1934 και την υπογράφει ο Θ. Μαλαβέτας