Με αφορμή την έκθεση «ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ: ΑΝΘΡΩΠΟΙ-ΜΝΗΜΕΣ-ΜΝΗΜΕΙΑ. Φωτογραφικό οδοιπορικό 1839-1960», συνομιλήσαμε με τον επιμελητή της, ιστορικό Tέχνης, Χάρη Γιακουμή. Η έκθεση, που έτυχε μεγάλης ανταπόκρισης κι επιτυχίας στο Μουσείο Ηρακλειδών, ολοκληρώθηκε φέτος το καλοκαίρι (2015).

Σπάνιες φωτογραφίες, πανοραμικές απόψεις, μηχανήματα & συσκευές εποχής!

-Κύριε Γιακουμή, τι καινούργια διαμαντάκια μας φέρατε στην Αποστόλου Παύλου;

-Τον Απρίλιο του 2015 διευρύναμε την έκθεση ιστορικής φωτογραφίας με τίτλο «Μεταμορφώσεις των Αθηνών 1839-1950». Η έκθεση αυτή εγκαινίασε ουσιαστικά τον Οκτώβριο του 2014 τους εορτασμούς που έγιναν, με αφορμή τα 180 χρόνια από την ανακήρυξή της Αθήνας ως Πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους.

Το αρχικό σώμα φωτογραφιών που αποτελούταν από τοπία της Αθήνας, εμπλουτίστηκε με 120 νέες φωτογραφίες, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Το ανθρώπινο αυτό στοιχείο, επιτρέπει στον επισκέπτη να καταγράψει πληρέστερα το κοινωνικό πλαίσιο εκείνης της εποχής.

Στα εκθέματα περιλαμβάνονται σπάνιες αυθεντικές φωτογραφίες, μερικές από τις οποίες χρονολογούνται κοντά στην εφεύρεση της φωτογραφικής τέχνης. Το οδοιπορικό εμπλουτίζεται από πανοραμικές απόψεις των Αθηνών σε μεγάλες εκτυπώσεις, από παλιές φωτογραφικές μηχανές και 7 στερεοσκοπικά μηχανήματα, μεταξύ των οποίων και 2 εκπληκτικές συσκευές εποχής, που επιτρέπουν στον επισκέπτη να δει παλιές φωτογραφίες γυρίζοντας ένα μοχλό. Ένα πράγματι εντυπωσιακό σύνολο.

-Πόσο δύσκολο ή εύκολο ήταν να βρεθούν φωτογραφίες της Αθήνας αυτής της περιόδου;

-Έχω γεννηθεί στην Κύπρο, στην Αμμόχωστο. Το 1974 αναγκαστήκαμε να εγκαταλείψουμε το σπίτι μας. Επειδή, λοιπόν, έχω ζήσει την προσφυγιά από σχετικά νεαρή ηλικία, η έννοια της μνήμης και της ανασυγκρότησής της, με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Η φωτογραφία είναι για μένα πάνω από όλα μνήμη. Μετά έρχεται η συγκίνηση, η ιστορία, η τέχνη.

Σπουδάζοντας αυτή την τέχνη, την ειδικότητα της φωτογραφίας, έχουν πέσει στα χέρια μου πολύ σημαντικά φωτογραφικά τεκμήρια. Έχω, λοιπόν, οργανώσει πολλές φωτογραφικές εκθέσεις κι έχω εκδώσει πολλά βιβλία σε σχέση με τη φωτογραφία. Η Αθήνα είναι ένα από τα θέματα που με ενδιαφέρουν.

Η Αθήνα είναι η πιο φωτογραφημένη πόλη στην Ελλάδα. Στην Αθήνα στάλθηκαν οι πρώτοι δαγκεροτυπίστες το 1839, από το Παρίσι. Το μεγάλο ενδιαφέρον γι’αυτούς, βέβαια, ήταν τότε τα αρχαία μνημεία. Είναι καταπληκτικό, όμως, ότι βρίσκεις σ’αυτές τις φωτογραφίες των μνημείων, και πάρα πολλές άλλες σημαντικές πληροφορίες για την εποχή και τους ανθρώπους. Αυτό φαίνεται εξαιρετικά στο 25λεπτο φιλμ που υπάρχει στην τελευταία αίθουσα της έκθεσης, όπου μπορεί κάποιος να δει απίστευτες λεπτομέρειες εκείνης της εποχής, τις οποίες έχουμε επιλέξει κι αναδεικνύουμε. Είναι μια πόλη που μεταμορφώνεται και η φωτογραφία μας βοηθά να το αντιληφθούμε καλύτερα.

«Ο άνθρωπος, και στη συνέχεια ο απλός κόσμος, έρχεται να γίνει θέμα, μνήμη»

-Κύριε Γιακουμή, σαν ιστορικός Τέχνης και διδάκτορας Αισθητικής και Τεχνολογίας της Εικόνας του Πανεπιστημίου του Παρισιού, τι σημαίνουν για σας ο φωτογραφικός φακός και οι φωτογραφίες;

-Ο φωτογραφικός φακός διαθέτει τη μαγική ιδιότητα να αποτυπώνει σε μια στιγμή το θέμα της φωτογράφισης, το οποίο μεταφέρεται διαχρονικά στους μεταγενέστερους, μετά την εκτύπωσή του στο χαρτί, ως πιστή και αξιόπιστη μαρτυρία.

Πριν από την εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής, οι αναπαραστάσεις ήσαν δυνατές μόνο χάρη στην καλλιτεχνική δεξιοτεχνία του ζωγράφου, του χαράκτη ή του γλύπτη. Η πιστότητα όμως ήταν σχετική, γιατί συχνά ο καλλιτέχνης επιδίωκε στο έργο του την εξιδανίκευση.

Αντιθέτως, στη φωτογραφία, τουλάχιστον στα πρώτα της βήματα, το ενδεχόμενο αυτό ήταν πρακτικά αδύνατον. Η πιστότητα της αποτύπωσης μιας μορφής μέσω του φωτογραφικού φακού, ήταν αναπόδραστη και άρα δεδομένη.

Με το ταλέντο του φωτογράφου, η φωτογραφία καταφέρνει να παγώσει μια στιγμή στο χρόνο. Είναι εντυπωσιακό, αν σκεφτούμε πως πολλά από αυτά τα ανώνυμα πρόσωπα που απεικονίζονται σε κάποιες από τις φωτογραφίες που θα δει ο επισκέπτης, έχουν γίνει σήμερα πλέον μουσειακά, με την ένταξη του φωτογραφικού αρχείου στα μουσεία και την έκθεσή του. Σταδιακά, λοιπόν, περνώντας από το τοπίο ο άνθρωπος, και στη συνέχεια ο απλός κόσμος, έρχεται να γίνει θέμα, μνήμη.

Η φωτογραφία έχει την ικανότητα να μας ταξιδέψει, χάρη στην αληθοφάνεια της εικόνας μέσα στο χρόνο. Έχει την ικανότητα να τεκμηριώνει επίσης ότι κάτι συνέβη, ότι κάτι υπήρξε, που πιθανότητα σήμερα να μην υπάρχει πια. Λειτουργεί ως δίαυλος μιας ιστορικής μνήμης, ως οπτική μαρτυρία μιας εθνικής κληρονομιάς, τοπίων που έχουν αλλάξει, αλλοτριωθεί ή και καταστραφεί. Μοιάζει να αποτελεί το μόνο μέσο για να βρούμε ξανά ίχνη ενός χαμένου παρελθόντος, ένα μοναδικό παράθυρο σε ένα κόσμο που έχει αλλάξει.

-Θα ήθελα προτού σας ευχαριστήσω για το χρόνο που μου διαθέσατε να αναφέρω, σαν επίλογο, μια πρότασή σας από πρόσφατη ομιλία σας:
«Ο πιο συνετός από τους αισθητικούς του 19ου αιώνα, ο Stéphane (Étienne) Mallarmé είπε, πως τα πάντα στον κόσμο υπάρχουν για να καταλήξουν σ’ ένα βιβλίο. Σήμερα τα πάντα υπάρχουν για να καταλήξουν σε μια φωτογραφία».

~

Ο Χάρης Γιακουμής γεννήθηκε το 1959 στην Κύπρο. Είναι ιστορικός Τέχνης και διδάκτορας Αισθητικής και Τεχνολογίας της Εικόνας του Πανεπιστημίου του Παρισιού. Τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η παλαιά φωτογραφία, η φωτογραφία στον ελληνικό χώρο και η σχέση μεταξύ Τέχνης και Φωτογραφίας, θέματα για τα οποία έχει εκδώσει ήδη αρκετά βιβλία (ανάμεσά τους και τα βιβλία της σειράς "Τέχνη και φωτογραφία", από τις εκδόσεις Ποταμός στην Αθήνα και Picard στο Παρίσι).

Ζει στο Παρίσι, εδώ και 28 χρόνια και συνδιευθύνει τις εκδόσεις kallimages (www.kallimages.com).