Σ’ ένα γραφικό δρομάκι της Πλάκας στην οδό Αγίου Ανδρέου, κοντά στη Μητρόπολη, στεγάζεται το Ε.Λ.Ι.Α.. Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος στις γιορτές θα το επισκεφθούν άτομα με ευαισθησία και καλαισθησία για ν’ αγοράσουν απ’ το bazar που οργανώνει πρωτότυπα ενθυμήματα, εμπνευσμένα απ’ την Παλιά Αθήνα και όχι μόνο. Τις άλλες μέρες η κίνηση είναι περιορισμένη. Κρίμα, γιατί στο διατηρητέο νεοκλασικό παλατάκι κρύβονται αμέτρητοι, πολύτιμοι θησαυροί.

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός πολιτιστικού χαρακτήρα που σαν βασικό του στόχο έχει τη διάσωση, συλλογή, ταξινόμηση, μελέτη, προβολή και έκδοση αρχειακού και έντυπου υλικού του 19ου και 20ού αιώνα. Από το 1980 που ιδρύθηκε, έχει εντοπίσει και διασώσει πολύτιμο αρχειακό υλικό από την ιστορική, οικονομική και πνευματική πορεία της χώρας μας.

Ίσως για σένα φίλε αναγνώστη που διαβάζεις αυτές τις γραμμές, η λέξη «διάσωση» να είναι ακόμα μία κοινή λέξη, χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Για τους Αθηναιογράφους όμως είναι μεγάλη υπόθεση να ξέρουμε ότι μπορούμε να βρούμε πολύτιμο υλικό σε συγκεκριμένη πηγή αντί να γυρνάμε σε ανήλιαγες αποθήκες του Μοναστηρακίου ψάχνοντας και παρακαλώντας, εκτεθειμένοι στην άγνοια και φιλαργυρία του ενός ή του άλλου, άσχετου εμπόρου. Για να μην αναφέρω αμέτρητες ιδιωτικές συλλογές ερμητικά κλειστές στο ευρύ κοινό.

800 πολύτιμα αρχεία

Η σημαντική συλλογή αρχείων του Ε.Λ.Ι.Α. αποτελείται από 800 αρχεία ιστορικού, λογοτεχνικού, οικονομικού, βιομηχανικού και καλλιτεχνικού περιεχομένου. Αρχεία των: Οικογ. Κολοκοτρώνη, Χαρ. Τρικούπη, Ελ. Βενιζέλου, Αριστ. Βαλαωρίτη, Τέλου Άγρα, Στρατή Τσίρκα, Κ.Π. Καβάφη, Αλέξη Μινωτή, Κατίνας Παξινού -για να αναφέρουμε κάποια ενδεικτικά-, βρίσκονται ανοιχτά σε κάθε ερευνητή που, με τη βοήθεια των ευγενικών και πάντα πρόθυμων συνεργατών του κέντρου, μπορεί να εντοπίσει όποια πληροφορία αναζητά.

Για πολύ μεγάλο διάστημα είχα «εγκατασταθεί» στη φιλόξενη βιβλιοθήκη του, ψάχνοντας υλικό για τα δυο μου βιβλία. Συνολικά 100.000 τόμοι βιβλίων, φυλλαδίων, περιοδικών, ημερολογίων και εφημερίδων του 19ου και 20ού αιώνα με περίμεναν καθημερινά να τους κρατήσω συντροφιά! Όταν με ρωτούν οι δημοσιογράφοι: «Μα καλά, πού το βρήκατε τέτοιο υλικό;» γελώ από μέσα μου. Πού να ξέρατε πόσες τέτοιες «κολυμβήθρες του Σιλωάμ» κρύβονται στην πόλη που ζούμε.

Φωτογραφίες, χάρτες, καρτ-ποστάλ και παλιά αντικείμενα

Το φωτογραφικό αρχείο περιλαμβάνει πάνω από 500.000 φωτογραφίες ενώ στο χαρτογραφικό αρχείο φυλάσσονται 2.500 χάρτες της περιόδου 1830-1980, με θέμα την Ελλάδα. Η ιδιαίτερη αδυναμία μου όμως επικεντρώνεται στη συλλογή με τις 180.000 καρτ-ποστάλ που θεωρείται η πλουσιότερη της χώρας μας και φυσικά στα αμέτρητα παλαιά αντικείμενα καθημερινής, επαγγελματικής και βιομηχανικής χρήσης που έχουν χωθεί στα πιο απίθανα μέρη ενός κτιρίου, που έχει παραφορτωθεί και έχει φτάσει στα όριά του.

Παιχνίδια, ταμειακές μηχανές, μηχανές τυπογραφείου, τσίγκινες συσκευασίες, ραπτομηχανές ανακατεύονται με καπέλα, ρούχα εποχής, ραδιόφωνα, είδη νοικοκυριού, μπουκάλια και φωτογραφικές μηχανές σε μια πανδαισία υλικών, σχημάτων και χρωμάτων. Είναι αδύνατον, ακόμη και για τον πιο βιαστικό επισκέπτη, να μην ξεχασθεί μπροστά σ’ ένα τέτοιο θέαμα.

Ψυχή όλου αυτού του μορφωτικού και πολιτιστικού κέντρου είναι ο Μάνος Χαριτάτος που, μαζί με τον Δημήτρη Πόρτολο, ξεκίνησαν μια τόσο ευγενική ιδέα πριν 33 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια το Ε.Λ.Ι.Α. βρίσκεται κάτω από την σκέπη του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, κίνηση αναγκαία, που διασφαλίζει την συνέχιση του έργου του, ιδιαίτερα στις δύσκολες εποχές που περνάμε.

Επισκεφθείτε σαν φίλος της Παλιάς Αθήνας το τόσο πολύτιμο αυτό πολιτιστικό στέκι. Αφορμές θα σας δοθούν πολλές: μια έκθεση ίσως, από τις πολλές που διοργανώνει το Ε.Λ.Ι.Α. ή κάποιο από τα βιβλία που με ιδιαίτερη φροντίδα εκδίδει. Ξεκινήστε σε κάθε περίπτωση με την ιστοσελίδα του: www.elia.org.gr  Το Ε.Λ.Ι.Α. έχει ανάγκη της προσοχής και της αγάπης μας. Πώς να το κάνουμε, γκάγκαροι-ξεγκάγκαροι είμαστε κομμάτι του!