Το όνομα Κώστας Ελευθερουδάκης είναι συνώνυμο με το ελληνικό βιβλίο. Οι απόψεις του για τον κλάδο σε μια ιστορικά ουσιαστική καμπή, όπως αυτή του 1936, είναι κάτι παραπάνω από ενδιαφέρουσες.

«Εις την προθήκην του βιβλιοπωλείου η κυρία ρίχνει την αποχαιρετιστήριο ματιά της. Η εξοχή την καλεί, και πριν εγκαταλείψη την πόλιν κάμνει τον εφοδιασμόν της. Ώ, όχι βαρειά πράγματα. Ένα ρωμάτζο, λίγα τραγούδια, ταξειδιωτικές εντυπώσεις. Το κομψό βιβλίο της πλαζ, της βεράντας, της σαιζλόγκ που θα βαρύνη τα βλέφαρα και θα οδηγήση απαλά τον μεσημβρινόν ύπνον.

Επήγαιναν άλλοτε με το εργόχειρο. Τώρα μας φεύγουν με το έντυπον στο χέρι. Ο φλύαρος αυτός συνοδός αρχίζει και γίνεται απαραίτητος εις την ελληνικήν ζωήν. Όχι μόνον εις τα ανώτερα στρώματα δια τα οποία η παρακολούθησις της πνευματικής κινήσεως αποτελεί ανάγκην κοσμικήν, αλλά και δια την μεγάλην μάζαν της μεσαίας τάξεως και του εργαζομένου ακόμη κόσμου.

Αρχίζουμε να διαβάζομε. Εδημιουργήθη η ατμόσφαιρα εκείνη της πνευματικής ανησυχίας η οποία ζωηρεύει την κίνησιν του βιβλίου. Από πού εξεκινήσαμε; Πού πηγαίνομε; Ποία ήτο η χθες, ποία θα είνε η αύριον; Νέοι κόσμοι γεννώνται, νέα συνθήματα κυκλοφορούν, νέαι κοινωνίαι δημιουργούνται, γύρω προς νέα σύμβολα αγωνίζονται αι μάζαι.

Ο κόσμος ο ελληνικός δεν  μένει όσον άλλοτε αδιάφορος. Η πολιτική μόνη δεν τον ικανοποιεί. Οι ορίζοντές του εκτείνονται και πέραν της πλατείας Συντάγματος. Από την έντυπον σοφίαν ζητεί απάντησιν εις τας απορίας του. Να ενημερωθή, να παρακολουθήση την εποχήν, να γνωρίση τον ανήσυχο αιώνα του.

Έτσι γύρω εις το βιβλίον ανδρώνεται μια ισχυρά βιομηχανία. Δεν εμφανίζεται με τον δίσκον της επαιτείας. Δεν στηρίζεται εις τα φιλάνθρωπα αισθήματα του κοινού. Αποκτά την αξιοπρέπειάν του και αντί να βαδίζη προς τον φιλάνθρωπον, απευθύνεται προς τον αναγνώστην ο οποίος πηγαίνει μόνος εις αναζήτησίν του.

Δεν πλουτίζει ακόμη τον άνθρωπόν του ο έντυπος χάρτης. Δεν σωρεύουν εκατομμύρια οι εργάται του βιβλίου. Επί τέλους όμως αρχίζουν να ζουν χωρίς μεγάλον κόπον και δίχως ηθικήν φθοράν. Δεν έχει ακόμη εξαιρετικήν άνθησιν η βιομηχανία του βιβλίου. Ας είμεθα ευχαριστημένοι ότι έχει τουλάχιστον υπόστασιν. Διότι έως χθες και αυτήν δεν την είχε. Το βιβλίο δεν είνε σήμερα ερασιτεχνισμός. Είνε βιομηχανία με τα όλα της. Με τας εγκαταστάσεις της, με τα εργοστάσια, με τον εργατικόν κόσμον, με τα πρατήριά της. Οργανώνεται και η συγγραφή, και η εμφάνισις και η κυκλοφορία του βιβλίου.   

***

Μεγαλοβιομήχανος του βιβλίου ο κ. Ελευθερουδάκης μας ομιλεί περί των κατευθύνσεων του κλάδου του. Παλαιός συνάδελφος, εγκαίρως εγκαταλείψας το τραπέζι της συντάξεως δια να προσφέρη εις τον ελληνικόν κόσμον στερεωτέραν πνευματικήν τροφήν από εκείνην που δίδει η βιαστική εφημερίς, συνέδεσε το όνομά του με την εξόρμησιν του εντύπου. Δεν έκαμε φιλολογίαν μαζί του. Το είδε εμπορικά. Με το μάτι του επιχειρηματίου. Το ανέλυσε εις αριθμούς και του έθεσε στερεά οικονομικά θεμέλια χωρίς τα οποία δεν ήτο δυνατόν να σταθή στα πόδια. Η εκδοτική όμως δράσις του κ. Ελευθερουδάκη, η ώθησις την οποίαν έδωσε ο ανήσυχος αυτός άνθρωπος εις την πνευματικήν μας ζωήν δεν είνε ζητήματα προχείρων σημειωμάτων που γράφονται στο γόνατο.

Ο κ. Ελευθερουδάκης μας ενδιαφέρει σήμερα ως βιομήχανος του βιβλίου. Και προς τον βιομήχανον απευθυνόμεθα.

Εις την γενικήν μεταπολεμικήν ζύμωσιν, λέγει, δεν ήτο δυνατόν το βιβλίον ν’ αποτελέση εξαίρεσιν, όχι μόνον από κατευθύνσεως συγγραφικής αλλά και οικονομικής.

-Ο γραπτός λόγος είνε πρόδρομος της εξελίξεως του σημερινού ανθρωπίνου βίου. Το έντυπον λοιπόν, ως όργανον ευρίσκεται υπό την διαρκή επίδρασιν του. Ο μεταπολεμικός κόσμος με τας νεωτέρας του τάσεις δημιουργεί νέας καταστάσεις, νέας πραγματικότητας. Νέαι, λοιπόν, ιδέαι, νέοι συγγραφείς, νέον αναγνωστικόν κοινόν.

Ιδίως το κοινόν. Ποίος ήτο ο παλαιός καταναλωτής του βιβλίου; Μας τον παρουσιάζει ο κ. Ελευθερουδάκης. Ήτο ο γνωστός τύπος του βιβλιοφίλου. Είχε δημιουργήση ή είχε κληρονομήση μίαν βιβλιοθήκην. Την συνεπλήρωνε και την ανανέωνε, με βήμα σημειωτόν, περισσότερον από νοικοκυρωσύνην παρά από πνευματικήν λαιμαργίαν. Ο παλαιός εκείνος ευκατάστατος αστός, εισοδηματίας κατά το πλείστον, εξέλιπε.

Ο κ. Ελευθερουδάκης μας δίδει τώρα τον τύπον του νέου καταναλωτού του βιβλίου.

-Τον παλαιόν ευκατάστατον αστόν διεδέχθη ο δουλευτής, ο προοδευτικός νεοαστός, ο οποίος διαρκώς πολλαπλασιάζεται και παρ’ όλα τα μικρά του μέσα είνε αδηφάγος για μάθησι. Έτσι εξηγείται πως η παλαιά έκδοσις οιουδήποτε έργου δεν υπερέβαινε ποτέ τα μικροτραβήγματα, η δε σημερινή φθάνει το δεκαπλάσιον. Έχω υπόψη μου τας εκδόσεις του οίκου μας. Επέτυχον το μάξιμουμ της διαδόσεως, εν συνδυασμώ με το μίνιμουμ της τιμής. Είνε δε το βιβλίον μας τουλάχιστον κατά τα τρία τέταρτα ευθηνότερον του ξένου.

Τα εννέα δέκατα των καταναλωτών του βιβλίου, κατά τον κ. Ελευθερουδάκην, ανήκουν εις αυτούς τους οποίους ονομάζει «νεοαστούς», εις τον κόσμον με τα μέτρια ή με τα ολίγα οικονομικά μέσα, ο οποίος σφίγγεται, κάμνει ό τι μπορεί για ν’ αποκτήση ένα βιβλίο. Αυτός ο κόσμος υπεστήριξε την πολυετή προσπάθεια του εκδότου.

Αισιοδοξεί δια το μέλλον. Καλός έμπορος, δεν εννοεί να κλείση με την απαισιοδοξίαν την πόρτα της ελπίδος, του ευθηνοτέρου, όπως λέγει, εμπορεύματος της ζωής. Κρίσις φυσικά υπάρχει. Η ανάμιξις εξ άλλου της εφημερίδος εις τα εκδοτικά πράγματα εδημιούργησεν ένα άνισον συναγωνισμόν λόγω της ατελείας του χάρτου τον οποίον χρησιμοποιούν αι εφημερίδες. Αλλά ο κ. Ελευθερουδάκης έχει παλαιούς δεσμούς με την οικονομικήν κρίσιν. Την υφίσταται όπως και τας καιρικάς μεταβολάς. Είνε βέβαιος ότι θα περάση και ολίγον κατ’ ολίγον η αγοραστική δύναμις του ελληνικού κοινού θα αυξηθή. Το λέγει γεμάτος αισιοδοξία.

-Παρ’ όλην την πολιτικήν κρίσιν των τελευταίων χρόνων, νέα ζύμωσις με λανθανούσας δυνάμεις θα εκδηλωθή με τους χυμούς της πραγματικής ελληνικής ζωής και αι κατευθύνσεις της θα ανοίξουν δρόμους προσαρμογής ευεργετικής για όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Ο κ. Ελευθερουδάκης διαθέτει γενναιοδώρως το φθηνότερον εμπόρευμα της ζωής… Ελπίζει εις την καλλιτέραν αύριον. Και είνε η ελπίς αυτή το καλλίτερον όπλον αμύνης του ζωντανού ανθρώπου και του καλού επιχειρηματίου».

«Αθηναϊκά Νέα», 1936, Π. Παλαιολόγος